ناتو دربحران : پیمان آتلانتیک شمالی هفتاد ساله شد

ناتو در بحران
پیمان آتلانتیک شمالی هفتاد ساله شد
بعدازدودهه عملیات برون مرزی ازبالکان گرفته تاافغانستان،اکنون به نظرمی رسد " ناتو " قصددارد به وظیفه ی اصلی خود بازگردد: بازدارندگی ودفاع منطقه ای. پس از الحاق کریمه به روسیه وحوادث شرق اوکراین درسال2014، ماده ی 5 ازمنشورآتلانتیک دوباره جایگاه خودرا درمیان اولویتهای ناتو پیداکرده است. به موجب این منشور،پیمان آتلانتیک شمالی سه وظیفه ی اصلی دارد:دفاع منطقه ای(ماده 5)،مدیریت بحران، همکاری ومشارکت . ازاجلاس " ولز"(سپتامبر2014) به بعد، ناتو تلاش می کندکه باتمرکزبیشتربرماده ی 5 ، دوباره بازذارندگی ودفاع رادرراس اولویتهای خویش قراردهد.ابرازوجود روسیه درعرصه ی بین المللی،دخالت نظامی درسوریه، اتهام محو مخالفان باسلاح شیمیائی درلندن،وبرخی عملیات اطلاعاتی این کشور،بویژه حمله ی سایبری به مقرّ سازمان کنترل تسلیحات شیمیائی درلاهه،اعضای ناتورابرآن داشت تااولویتهای این پیمان رابه نحوی مورد بازنگری قراردهند که بتواند نیازهای امنیتی قرن 21 راپاسخگو باشد. اماناتو درآستانه ی 70 سالگی، ازسه بحران داخلی رنج می برد: مواضع پرزیدنت ترامپ، شکاف میان شمال، جنوب وشرق پیمان، ومواضع ترکیه .
پس ازبه قدرت رسیدن دونالد ترامپ درآمریکا، ابرهای تیره برفرازآسمان آتلانتیک پدیدارگردید. کمپین "آمریکا اول"،قبل ازهرچیز،روابط دوسوی آتلانتیک راهدف قرارداد.خروج ازپیمان اقلیمی پاریس وترک برجام، نخستین نشانه های این استراتژی بود.بدین ترتیب،روابط دفاعی وامنیتی آمریکاواروپا،وارد مرحله ی جدیدی شد وتردیدها نسبت به پای بندی آمریکا به تعهدات خوددرقبال اروپا، فزونی گرفت. اگرچه ترامپ هیچگاه موجودیت ناتو رازیرسئوال نبرده اما،برتقسیم عادلانه ی هزینه ها برای تداوم مشارکت آمریکادر تامین امنیت اروپاتاکید می ورزد.به نظراو،کشورهای اروپائی باید هدف اختصاص 2 درصد ازتولید ناخالص داخلی خود به اموردفاعی(مصوب اجلاس2014 ناتو) راجدّی بگیرند. ترامپ مسائل امنیتی وتجاری راوابسته بهم می داند وبراین اساس، باهریک ازاعضای ناتو برخوردی متفاوت دارد.بعنوان مثال، هیچ رئیس جمهورآمریکاتاکنون،روابطی چنین بحرانی باآلمان نداشته است وهیچگاه مدافعان سرسخت همکاری آتلانتیکی،این چنین درباره ی تعهدات امنیتی آمریکادرقبال اروپا، دچارتردید نشده اند.براساس یک نظرخواهی انجام شده، 56 درصد مردم آلمان معتقدند که روابط این کشورباآمریکا،دروضعیت بدی قراردارد وتنها 11 درصدازآنها به رئیس جمهورآمریکااعتماددارند. درحالیکه این اعتماد درپایان دوره ی ریاست جمهوری باراک اوباما، بیش از86 درصد بود.رابطه ی امانوئل مکرون رئیس جمهئرفرانسه باترامپ پرفرازونشیب است.مکرون اخیراً مواضع ترامپ را موجب " مرگ مغزی" ناتو نامید. تصمیم ترامپ به خروج از پیمان نیروهای هسته ای میانبرد، نیزبرنگرانیهای اروپاافزوده است.
اما علیرغم تردیدهائی که نسبت به تعهدات دفاعی آمریکا درقبال اروپاابرازمی شود، این کشورحضورنظامی خودرادراروپاتقویت کرده ونسبت به پایان دوره ی اوباما،نیروی بیشتری رادراین قاره مستقرنموده است.بودجه ی مربوط به تقویت توان نظامی اروپا درچهارچوب " ابتکاربازدارندگی اروپا" تقریباً دوبرابرشده واز4/3 میلیارددلاردرسال2017، به 5/6 میلیارددلاردرسال2019 افزایش پیداکرده است.علاوه برنیروهائی که بطورثابت دراروپا مستقرند،آمریکانیروهای زرهی وهوائی خودرا دراروپا، دائماً تقویت وجایگزین می نماید.بخش عمده ی این نیروها هم اکنون دربلژیک، هلند وآلمان مستقرمی باشند.پس ازجنگ سرد که شرکت آمریکادرمانورهای ناتو متوقف شده بود، درسالیان اخیردوباره ازسرگرفته شده وآمریکاتقریباٌ درهمه ی مانورهای ناتو شرکت می کند.بندر"رتردام" درحال حاضربه قلب مانورهای ناتو بامشارکت آمریکا تبدیل شده است. بنابراین میان توئیتهای ترامپ وعملکرد واقعی این کشور،تفاوت فاحش وجوددارد.پس ازاستعفای " جیم ماتیس" ازوزارت دفاع آمریکا،اروپاآخرین دوست خودرادردولت ترامپ ازدست داد.اوعمیقاً به همکاری دفاعی آمریکاواروپا باورداشت. پس ازماتیس،کاخ سفید طرح "هزینه+50" رااعلام کردکه به موجب آن، کشورهائی که ازنیروهای آمریکائی میزبانی می کنند،باید علاوه برتامین هزینه ی این حضور،50 درصد بیشترنیزبخاطربهره مندی ازنقش حمایتی این نیروها بپردازند.آلمان درحال حاضر،فقط28 درصداین هزینه هارامی پردازد(حدود یک میلیارددلار)درحالیکه براساس طرح جدید،باید میلیاردهادلاردیگربه آمریکاپرداخت نماید.دربودجه ی دفاعی سال2020 آمریکا، 10 درصدازبودجه ی حضورنظامیان آمریکادراروپاکاسته شده است.وقتی خروج نیروهای آمریکائی ازاروپا آغازشود،آنگاه آژیرهشداربه صدادرخواهدآمد.امافعلاًنشانه ای ازاین حرکت مشاهده نمی شود. آنچه مسلم است اینکه ازفشارمالی آمریکابراروپا،حتی دردوران پس از ترامپ، کاسته نخواهد شد. به نظرمی رسد، اروپاچاره ای جز تن دادن به خواسته های آمریکانداشته باشد ولذامجبوراست بربودجه ی دفاعی خویش بیافزاید.
فقدان انسجام ویکپارچگی،اکنون به مهمترین چالش پیمان آتلانتیک شمالی تبدیل شده است.درحالیکه اعضای شرقی این پیمان(بویژه جمهوریهای بالتیک ولهستان)،روسیه رابزرگترین تهدید علیه خود می دانند،اعضای جنوبی آن، نسبت به پیامدهای بی ثباتی درخاورمیانه وشمال آفریقا نگرانند.مهاجرت گسترده،تروریسم وجنایت سازمانیافته،ازجمله پیامدهای این بی ثباتی برای کشورهای جنوب اروپاست. لذا،آنهابجای تاکید برتسلیحات سنگین،برتقویت نیروی دریائی،گاردساحلی ومراقبتهای مرزی تاکید می ورزند.معهذا، ایتالیا واسپانیا رسماً اعلام کرده اند که فراخوان اختصاص 2 درصدازتولید ناخالص داخلی به اموردفاعی رااجرانخواهند کرد،درحالیکه لهستان وجمهوریهای بالتیک،بزودی به این هدف نائل خواهند گردید.لذا،ناتو اکنون بامعضل ایجاد توازن میان اولویتها ومواضع امنیتی اعضای خوددرشمال،شرق وجنوب اروپاروبروست.
ترکیه اکنون به مشکل سازترین عضوناتوتبدیل شده است.این کحت زمامداری "طیب اردوغان" به رژیمی نیمه خودکامه تبدیل شده که بتدریج ازکمالیسم سکولارفاصله گرفته وجهت گیری های محافظه کارانه ی مذهبی درپیش می گیرد.این کشور،اکنون به بهانه ی جلوگیری ازپیشروی نیروهای کرد به سوی مرزترکیه،بخش هائی ازخاک سوریه رااشغال کرده است.همکاری سه جانبه ی ترکیه باروسیه وایران،نیتی ناتورابرانگیخته است.تصمیم اردوغان به سیستم دفاع هوائی اس-400 که باعکس العمل آمریکاوتحریم ترکیه همراه بود، به لغوبرنامه ی تحویل جنگنده های اف-35 به ترکیه منجرگردید. روابط ترکیه-آمریکا اکنون به پائین ترین سطح درتاریخ ارتباطات دوکشوررسیده است. علاوه براختلافاتی که ذکرشد، دوکشوراکنون درمورد " گردانهای مدافع خلق" درسوریه نیز اختلاف نظردارند. یکی، آنهاراتروریست می شناسد درحالیکه دیگری، ازایشان حمایت می کند.ترکیه اخیراً درمانورهای روسیه دردریای سیاه نیزشرکت می کند. درعین حال، برخی توافق های پراگماتیستی میان ترکیه واروپا برقرارشده که هنوزادامه دارد.توافق برسر توقف جریان مهاجرین به اروپاازطریق ترکیه،یکی ازاین موارد است.اما،روابط ترکیه-ناتو ،درحال حاضر دوچهره ی متفاوت به خودگرفته است.ازسوئی حضوردرناتو برای ترکیه حائزاهمیت است وبخشی جدائی ناپذیرازدکترین امنیتی این کشورمحسوب می شود وبراین اساس،ترکیه به برخی عملیات ناتو درخاورمیانه و کوزوو مساعدت می کند.اماازسوی دیگر،اردوغان تهدید کرده که درصورت عدم لغو تحریمهای آمریکا، کشورش درمورد ادامه ی عضویت درناتو، تجدید نظرخواهد کرد. اخیراٌ آندسته ازافسران ترک که مقام ارشد فرماندهی درناتوداشتند،به کشورفراخوانده شده وبه اتهام " آتلانتیک گرا" بازداشت، محاکمه وازکاربرکنارگردیدند. نظرخواهی های اخیرانجام شده درترکیه نیزنشان می دهند که اکثرمردم ترکیه ،آمریکارا تهدیدی بزرگترازروسیه وچین برای کشورخود می دانند واین امر،تقویت اردوغانیسم رادرآینده ی ترکیه ، محتمل می سازد.
خلاصه اینکه، چالشهای درونی ناتو،پایه های امنیت اروپارابه لرزه درآورده است و بیانیه های مشعشع اعضاء درباره ی تاکید برهمبستگی حمایت متقابل نیز نتوانسته است براین چالشها سرپوش بگذارد.ناتو درطول تاریخ 70 ساله ی خود بحرانهای داخلی متعددی راازسر گذرانده است.ازبحران سوئز(1956) تابحران خروج فرانسه ازفرماندهی ناتو(1966) و بحران موشکی کروز(دهه ی 1980)،هیچیک به اندازه ی بحران کنونی خطرناک نبوده و موجودیت ناتورازیرسئوال نبرده است.آنچه مسلم است اینکه،ناتوباقی خواهد ماند اما،اینکه ماهیت این پیمان درآینده چه خواهد بود،هنوزمشخص نیست.
fmohammadhashemi@yahoo.com

FMOHAMMADHASHEMI.BLOGFA.COM

ف.م.هاشمی

ناتو ,ترکیه ,آتلانتیک ,ترامپ ,پیمان ,امنیتی ,آتلانتیک شمالی ,آنچه مسلم ,پیمان آتلانتیک ,مانورهای ناتو ,ناخالص داخلی ,پیمان آتلانتیک شمالی ,آتلا منبع